तेजस्विनावधीतमस्तु

एकदा का चैत्र महिना सुरु झाला की गावागावात प्रत्येकाला चाहूल लागते ती आपल्या गावातील ग्रामदेवतांच्या यात्रेची. चैत्रात झाडांना जशी नवी पालवी फुटते तसेच मरगळलेल्या मनाला उत्साहाची पालवी फुटते ती या यात्रा उत्सवांमधून. दिवसेंदिवस काबाडकष्ट करून जेरीस आलेल्या शरीराला थोडा विसावा आणि कंटाळलेल्या मनानेही पुन्हा उत्साहाची भरारी घ्यावी हाच तर मूळ उद्देश असतो आपल्या सण उत्सवाच्या मागे. त्याला थोडे धार्मिक अधिष्ठान दिले जाते/गेले आहे इतकचं. पण या गावोगावच्या यात्रा, वेगवेगळे उत्सव हे चैत्र महिन्यानंतरच का येत असावे बरं ? या प्रश्नाचे उत्तर आपल्या कृषि संस्कृतीशी संबंधित आहे. चैत्रापर्यंत रब्बीचे पिकं काढून झालेले असतात. शेतकऱ्यांच्या गाठीशी थोडासा पैसाही आलेला असतो. उन्हाळा सुरु झाल्यामुळे शेतीची कामेही थोडी मंदावलेली असतात. आजकाल या काळात मुलांच्या परीक्षा देखील जवळजवळ संपलेल्या असतात. पण हे परीक्षांचे कारण झालं आजचं. या रिकाम्यावेळेत करायचे काय ? खाली मन शैतानका घर होता है असं जे म्हटलं जातं ते आपलं मन तसं सैतानी होऊ नये त्यासाठी त्या मनाला कुठेतरी चांगल्या कामात गुंतवावे लागेल. आता ते मन गु...

  साठ-सत्तरच्या दशकानंतर जगाच्या विचाराचा लंबक हा अति उपयुक्ततावाद तसेच भोगवादाकडे झुकलेला दिसतो आहे. गेल्या दोन-तीन दशकात झालेल्या आर्थिक उदारीकरणाने, माहिती तंत्रज्ञानाच्या क्रांतीमुळे, साधनांच्या सहज उपलब्धतेमुळे मानवाकडून सातत्याने पृथ्वीला ओरबाडणे सुरूच आहे. पृथ्वी या शब्दाचा 'धैर्यशील' असाही एक अर्थ आहे. पण मानवाच्या औद्योगिक, व्यापार, दळणवळणामुळे प्रदूषण (जल, वायू, ध्वनी)कमालीच्या गतीने वाढत आहे. दुर्दैवाची गोष्ट म्हणजे या जीवघेण्या प्रदूषणाबद्दल राजकीय नेत्यांची समज अतिशय तोकडी आहे. सर्वसामान्य नागरिकांना या समस्येचे गांभीर्य त्यांना सहज समजेल अशा सोप्या शब्दात कोणी सांगत नाही. या कारणांमुळे प्रदूषणाबद्दल ज्या गांभीर्याने जनचळवळ जगभर उभी राहायला हवी आहे तिला मर्यादा येत आहेत. पर्यावरणाच्या या धोक्याच्या घंटेचा हा घंटानाद मराठी भाषिकांना समजावण्याचा प्रयत्न गेल्या तीन दशकांपासून अतुल देऊळगावकर करत आहेत. हवामान बदल, पर्यावरण, निसर्ग, जैवविविधता या विषयावर सातत्यपूर्ण व अभ्यासू लिखाण ते करत आहेत आलेले आहेत. त्यांचं ताजं पुस्तक म्हणजे 'पृथ्वीचे आख्यान' हे राजहंस प्र...

   वेळ होती १९७१ च्या ख्रिसमसच्या आदल्या दिवशीची. त्यावेळी युलियाना कपके (Juliane Koepeke) ही सतरा वर्षाची एक तरुण मुलगी होती. आपल्या आईसोबत तिने पेरूची राजधानी लिमा इथून पुकाल्यासाठी फ्लाईट पकडली होती. त्यांचं शेवटचं गंतव्यस्थान होतं पेंगुआना. पेंगुआनाचं स्थान हे ॲमेझॉन च्या घनदाट जंगलाच्या पोटात आहे. जिथे एक जैविक संशोधन केंद्र देखील आहे. युलियानाची आई ही त्या केंद्रात गेल्या तीन वर्षापासून काम करत होती. युलियानाची आई मारिया आणि तिचे वडील हॅन्स विल्यम कपके हे दोघेही प्राणी शास्त्रज्ञ. लहानपणापासूनच युलियानावर आईवडिलांमुळे प्राणीशास्त्राचे चांगले संस्कार झालेले होते. जणू प्राणीशास्त्र हे त्यांच्या रक्तातच होतं. युलियानाला कधी स्वप्नातही वाटलं नसेल की आपलं हेच प्राणिशास्त्रातलं ज्ञान पुढे आपला जीव वाचवण्यास कामी येणार आहे ते! युलियाना आणि तिची आई मारिया या दोघी विमानात बसल्या आणि काही वेळाने लाॅकहीड -L- 188A या विमानाने हवेत झेप घेतली. उड्डाण होऊन अवघे पंचवीस मिनिटंही झाली नसतील, जेव्हा विमान पेंगुआनामधील ॲमेझाॅनच्या घनदाट जंगलावरून उडत असताना अचानकपणे उठलेल्या एका चक्रीवादळाच...