Posts

Showing posts from January, 2021

'इति-आदि' - दैनंदिन वस्तूंच्या इतिहासाचा अथ: पासून इतिः पर्यंतचा धांडोळा.

Image
  केवळ सनावळ्यांप्रमाणे घडणाऱ्या घटनांचा तपशील देणे म्हणजेच सांस्कृतिक इतिहास लेखन असं नाहीये. सांस्कृतिक इतिहास हा काही केवळ लढाईच्या मैदानतच घडतो असंही नाही. तर तो प्रत्येक पिढ्यांच्या स्वयंपाक घरातही घडून गेलेला असतो. पण अशा इतिहासाची फारशी नोंद न घेणं, त्याचं दस्तऐवजीकरण न करणे हा आपल्या लोकांना लागलेला पूर्वीपासूनचा शापच आहे  जणू. सांस्कृतिक इतिहास लेखन हे किती वेगवेगळ्या अंगाने होऊ शकतं याचा जणू एक नवा मार्गच अरूण टिकेकर आपल्याला दाखवून देत आहेत. दैनंदिन खान्या-पिण्याच्या वस्तू या आपण कधीपासून वापरू लागलो आहोत? त्या वस्तू, खाद्यपदार्थ जर विदेशी असतील तर त्यांना सर्वप्रथम आपल्याकडे कोण घेऊन आलं? कोणत्या मार्गाने त्या आपल्यापर्यंत पोहोचल्या, याचा इतिहास जाणून घेण्याचा प्रयत्न करणे हा ही एक मोठा बौद्धिक आनंद देणारा भाग असतो. काही खाद्यपदार्थ हे उच्चभ्रू 'अभिजन' लोकांचेच होते. ते 'जनां'चे कसे झाले? उदा. आईस्क्रीम. तर काही खाद्यपदार्थ हे 'जनां'चे होते ते नंतर 'अभिजनां'त कसे रुळले? उदा. सिताफळ.  भारतीय गंधविद्या ही देखील किती विकसित होती हे ही या पुस्तका...

वैदिक

Image
 ' ऋषति-गच्छति संसारपारं इति ऋषि:' मानवमात्राचे इह तसेच पारलौकीक कल्याण बघण्याची दृष्टी ज्यांच्याकडे आहे ते ऋषी. लोकांना एक विशिष्ट जीवनदृष्टी देणारा एक उन्नत जीव म्हणजे ऋषी. भारतीय संस्कृतीरूपी वृक्ष ज्या खतावर वाढला, पोसला, विस्तारला ती संस्था म्हणजे ऋषीमंडळ. हजारो वर्षांपासून भारतीयांच्या मनाची मशागत या ऋषीमंडळाने केली आहे आणि आजही विविध 'स्मृतींच्या' मार्फत हे मार्गदर्शन चालूच आहे. ऋषी हेही आपल्यासारखेच हाडामासाचे मनुष्य होते पण, आपल्या ज्ञानसाधनेतून, कर्मयोगातून उन्नत अवस्थेपर्यंत पोहोचलेले होते. या विकासाची अवस्था इतकी उच्च की स्वतः सृष्टीकर्त्यालाही यांच्या चरणाजवळ बसून ज्ञानार्जन करण्याचा मोह वेळोवेळी व्हावा. या ऋषीपरंपरेतलं एक श्रेष्ठ कुळ म्हणजे 'भार्गव'. भृगु ऋषींपासून याची सुरूवात म्हणून याला भार्गव म्हटले जाते. या भृगुंचे पुत्र ऋचिक. ऋचिकांचे पुत्र जमदग्नी. जमदग्नींचे पुत्र परशुराम. या चार महान तपस्वींच्या जीवनकार्यावर राजीव पुरूषोत्तम पटेल लिखित आणि विहंग प्रकाशनतर्फे प्रकाशित केलेली कादंबरी म्हणजे "वैदिक".       वैदिक वाड्मयाचा अभ्यास हा...

नाही नियम तरीही...

Image
 ' ब्लाॅकबस्टर' हे घरगुती मनोरंजन क्षेत्रातल्या एका दादा कंपनीचं नाव. साल होतं साधारण २०००.  त्यावेळी या कंपनीचे भांडवली बाजारातलं मुल्य होतं तब्बल सहा अब्ज अमेरिकन  डाॅलर. आणि त्यावेळी जगभरात ब्लाॅकबस्टरचे जवळजवळ नऊ हजार दुकाने होती. केवळ दोन वर्षंच आगोदर स्थापन झालेली एक छोटी कंपनी ती डबघईला आलेली होती. ब्लाॅकबस्टरने आपल्याला पदरात घ्यावं म्हणून ती छोटी कंपनी प्रयत्नशीलही होती. पण दुर्दैवाने ब्लाॅकबस्टर सोबत काही तिचा पदर जुळला नाही. हा व्यवहार होऊ शकला नाही म्हणून त्या छोट्या कंपनीने आपल्यात हळूहळू काही बदल केले. ब्लाॅकबस्टर मात्र आपल्यात काहीही बदल करायला तयार नव्हती. याचा व्हायचा तोच परिणाम झाला. ब्लाॅकबस्टरने २०१० साली आपली दिवाळखोरी जाहीर केली. २०१९ साली ब्लाॅकबस्टरचं फक्त एकच दुकान शिल्लक राहीलं. दरम्यानच्या काळात त्या छोट्या कंपनीने स्वतःतच काही महत्वपूर्ण बदल केले. २०१२ नंतर मोबाईल अॅपच्या माध्यमातून आॅनलाईन चित्रपट, वेबसिरीजचं प्रसारण सुरु केलं. स्वतःचे चित्रपट ,वेबसिरीजची निर्मीती करायला सुरुवात केली. २०१९ हे तेच साल होतं ज्यावेळी या छोट्या कंपनीची निर्मिती अस...