समलैंगिक पालकत्वाची गुंतागुंत

स्पॅनिश कवयित्री इव्हा बाल्तसार यांची 'बोल्डर' ही गेल्या वर्षी इंग्रजीत अनुवादित झालेली कादंबरीका. या कादंबरीकेचा स्पॅनिश मधून इंग्रजीत अनुवाद केला आहे जुलिया सॅन्से यांनी. या कादंबरीची बुकर इंटरनॅशनल प्राईज २०२३ च्या दीर्घ यादीत(आता लघू यादीतही) निवड झाली आहे. त्यांची पहिली कादंबरी 'परमाफ्राॅस्ट' हिची भाषा जरी स्पष्ट आणि उपरोधीत असली तरी त्यापेक्षाही काकणभर जास्त धीट भाषेचा वापर 'बोल्डर' ह्या कादंबरीकेत केलेला आहे. 'बोल्डर' ही एका समलैंगिक पालकांची गोष्ट आहे. समलैंगिक संबंधाचे एक विचित्र रूप चित्रपट, वेब मालिका मधून आपल्यासमोर उभी केलं गेलं आहे. समलैंगिक जोडपं म्हटलं की ते जणू दिवसभर प्रणयधुंद असतात की काय असच दाखवलं जातं. त्यांनाही पोट-पाणी आहे, त्यासाठी त्यांनाही कामधंदा करावा लागतो. सांसारिक जबाबदारी त्यांच्याही खांद्यावर असते. त्यांनाही पालक व्हावसं वाटतं. 'बोल्डर'ची भाषा अत्यंत धीट, सडेतोड तर काही ठिकाणी शिवराळ आहे. 'बोल्डर' ही एक बावीशीतली भटकी (नॉर्मेडीक) तरुणी आहे. व्यवसायाने ती एक उत्तम आचारी आहे. 'बोल्डर'ची समसा नावाच्या एका तरुणीशी एका बेटाच्या बंदरावर भेट होते. 'बोल्डर' आपलं घर सोडून त्या बेटावर राहायला आलेली असते. 'बोल्डर' समसाच्या प्रेमात पडते. दोघीही एकमेकींचा सहवासाचा यथेच्छ उपभोग घेतात.

        असं सर्व छान छान सुरू असताना एक दोन वर्षानंतर बोल्डरचे आयुष्य एक महत्त्वाचं वळण घेतं. समसाला आई व्हावसं वाटतं! समसाच्या या निर्णायाचा फार गंभीर परिणाम बोल्डरवर होतो. बोल्डरला कोणत्याही बंधन नको असतं. समसा आयव्हीएफ तंत्रज्ञानाद्वारे गर्भधारणा करवून घेते. बोल्डरला मात्र हा निर्णय काही फार पटलेला नसतो. समसा एका मुलीला जन्म देते; तिचे नाव टीना. टीनाच्या जन्मानंतर बोल्डरला या नात्यात खूपच असुरक्षीतता वाटू लागते. बोल्डरला टीना ही समसाच्या प्रेमात आलेली वाटेकरी वाटू लागते. बोल्डर टीनाचा काही द्वेष करत नाही पण तिला टिनाविषयी ममत्वही वाटत नाही. अशा दोन परस्पर विरूद्ध भावनेच्या कात्रीत ती सापडलेली असते. बोल्डर ही कोंडी फोडण्यास असमर्थ आहे. बोल्डर अशी कोंडीत सापडल्यामुळे एकतर तिला समसासोबत राहणे, संसारीक जबाबदाऱ्या उचलणे, नाहीतर समसाचे घर सोडून तिचे पूर्वीचे भटके जीवन पुन्हा सुरु करणे यापैकी एकाची निवड करणे भाग असते.

       बोल्डर तिच्या जीवनात एक अशी निर्वात पोकळी अनुभवते. समसाच्या येण्याने तिला जो आनंद झालेला असतो, तिला जे हलकं वाटू लागलेलं असते, त्याची जागा आता एका जडपणा घेतो. एका पुरूष पतीप्रमाणे घरातील जबाबदाऱ्या उचलाव्यात, अशी समसाची अपेक्षा असते. एका ठिकाणी तर वैतागून बोल्डर म्हणते की, "सेक्स ही सर्वात सोपी; पण असत्य गोष्ट आहे. कारण ज्या गोष्टीला आपण आत्मा म्हणतो आणि जी गोष्ट प्रेमाच्या सामायिक कक्षेत राहते असे वाटते, ती गोष्ट सुद्धा खरी नाही." इतकं तीचं मन कडवट झालेलं असतं. बोल्डरचा स्वभाव हा मुक्त प्रणय, मजा करणे, कोणत्याही बंधनात न अडकने तर समसा ही कुटुंबवत्सल आहे. टीनाच्या जन्मानंतर बोल्डर तर खूपच बदलते. तिचा समसासोबत एकत्र राहण्यातला रसच संपतो. मुक्त प्रणयासाठी ती त्या बेटावरील दुसऱ्या एका मुलीसोबत संबंध जोडण्याचा अयशस्वी प्रयत्न करते. समसा आणि बोल्डरमधील अंतर हे दिवसेंदिवस वाढत जाते. 

     भारतात जरी आता कायद्याने समलैंगिक संबंधांना मान्यता असली, पण समजा या समलैंगिक जोडप्यापैकी कुणाला आई व्हावसं वाटलं तर? प्रगत वैद्यकिय शास्त्राची मदत घेऊन ते मातृत्व अनुभवू शकतात. पण आपला समाज हा अजूनही असे संबंध मनमोकळेपणाने स्वीकारण्यास तयार नाही. तसेच बहुतेक वेळा नवविवाहित स्त्री वर मातृत्व हे लादले जाते. स्त्रियांचा असा मोठा वर्ग आहे की ज्यांना आपल्या इच्छेनुसार आई व्हायचं असतं पण घरगुती समारंभात नातेवाईकांकडून त्या स्त्री ला,"काय मग, कधी पाळणा हलणार?" विचारलं जातं. हे टाळण्यासाठीही त्या मातृत्व स्वीकारतात. बोल्डर ही गोष्ट पालकत्वाची किंवा मातृत्वाची नाहीये तर बदलत जाणाऱ्या नातेसंबंधांची आहे. शेवटी बोल्डरला उमजतं की ते लहान मुल हे आपलं शत्रू नसून आपण पालक असल्याचं जे समाजाला सतत दाखवत आहोत तो खरा आपला शत्रू आहे. 

पुस्तक - बोल्डर

लेखिका - इव्हा बाल्तसार

प्रकाशक - ॲन्ड अदर स्टोरीज

पृष्ठे - ९०

किंमत - ९९०

अजिंक्य कुलकर्णी